Tradycje muzyczne północno-zachodniej Żywiecczyzny. Dawna pieśń ludowa, muzyka i taniec

Praca badawcza, której autorkami są Elżbieta Konior, Brygida Sordyl i Anna Wróbel pt. „Tradycje muzyczne północno-zachodniej Żywiecczyzny. Dawna pieśń ludowa, muzyka i taniec” zrealizowana została w ramach V edycji programu Instytutu Muzyki i Tańca „Muzyczne białe plamy”.

Efektem przeprowadzanych przez autorki badań terenowych na obszarze obecnej gminy Łodygowice w zakresie muzyki ludowej: jej warstwy tekstowej i melodycznej, a także ściśle z nią związanej kultury, jest praca badawcza składająca się opisu etnograficznego, opisu tańców, zapisów nutowych oraz tekstowych oraz dokumentacji fotograficznej. Badania zostały przeprowadzone wśród autochtonów należących do najstarszego pokolenia, członków rodzin kultywujących lokalne tradycje, a także pasjonatów-amatorów w zakresie muzyki ludowej.

Poniżej zamieszczony jest opis etnograficzny, opis tańców oraz zapisy nutowe i tekstowe

Aneks nr 1 – dokumentacja zdjęciowa (cz. I)

Aneks nr 2 – dokumentacja zdjęciowa (cz. II)

Brygida Sordyl:

Jestem absolwentką Wydziału Wokalno-Instrumentalnego Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Studia ukończyłam w 2012 roku, a pracę dyplomową, napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. Jolanty Szulakowskiej-Kulawik, pod tytułem „Muzyka ludowa regionu Żywiecczyzny dawniej wobec praktyki wykonawczej” obroniłam, uzyskując tytuł magistra sztuki o specjalności gry na altówce. Podczas pisania tej pracy zauważyłam ogromny niedostatek informacji z obszaru muzyki ludowej północno-zachodniej części Beskidu Żywieckiego.

Zdobywanie wiedzy o moim rodzimym regionie rozpoczęłam już od najmłodszych lat. Jako dziecko wstąpiłam do miejscowego zespołu regionalnego i kontynuowałam tą aktywność aż do okresu akademickiego, kiedy to podjęłam pracę w Regionalnym Zespole „Magurzanie” z Łodygowic, w którym pracuję do dziś. W trakcie mojej dotychczasowej, siedmioletniej pracy miałam możliwość wybierania i przygotowania muzyki oraz śpiewów do zrekonstruowania kilku zwyczajów wykorzystywanych w inscenizacjach. Każdorazowo były to zwyczaje, tradycje występujące na obszarze gminy Łodygowice np. inscenizacja przedstawiająca zabawy dziecięce podczas prac przy wyplataniu koszy wiklinowych we wsi Zarzecze, starodawny zwyczaj oczepinowy, czy tzw. „hołdamas” po wymłóceniu zboża.

Od 2015 roku pracuję w Regionalnym Zespole Pieśni i Tańca „Lipowianie” z Lipowej jako kierownik i instruktor śpiewu. Jest to zespół wielopokoleniowy, który gromadzi przedstawicieli najmłodszych i  najstarszych mieszkańców wsi. Zespół zdobywa nagrody i wyróżnienia w wielu konkursach i przeglądach folklorystycznych.

Mam na swoim koncie przygotowanie repertuarowe muzyczne i wokalne do nagrań dwóch płyt CD: „Łod gwiozdecki do sopecki” jest to zbiór kolęd i pastorałek, który tworzy prawdziwie regionalną opowieść o historii narodzin Pana Jezusa oraz „Wielkopostne czuwanie z pieśnią –  zawiera dawno zapomniane Pieśnie religijne z okresu Wielkiego Postu, część z nich jest wykonywana a capella, co nawiązuje do symbolicznego „zawiązania dzwonów” w okresie Triduum Paschalnego. Oba nagrania zostały zrealizowane z Zespołem Regionalnym „Magurzanie” z Łodygowic.

Chcąc kontynuować edukację w kierunku muzycznej kultury ludowej, we wrześniu 2013 rozpoczęłam studia doktoranckie w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk na Wydziale Muzykologii specjalność etnomuzykologia. Konspekt pracy doktorskiej i badania, które prowadzę podczas studiów są ściśle związane z muzyką północno-zachodniej części Żywiecczyzny.

Innym bardzo istotnym dla mnie przedsięwzięciem muzycznym było nagranie z kapelą „PoPieronie” (której jestem współzałożycielką i aktywnym członkiem) płyty CD „Wierni korzeniom”, zawierającej stare i dawno zapomniane melodie Beskidu Żywieckiego. Praca nad materiałem trwała od września do listopada 2013 roku. Płyta, na której znalazło się 10 utworów ukazała możliwość korelacji dawnej muzyki ludowej z umiejętnościami i duchem młodych, współczesnych muzyków.  W ostatnim czasie z Kapelą zdobyliśmy kilka istotnych nagród m.in. na Turnieju Muzyków Prawdziwych w Szczecinie: Wyróżnienie – 2016, 3 nagrodę – 2017, na Mikołajkach Folkowych – 2 nagrodę 2016, w 2015 roku udało nam się zakwalifikować do finału Festiwalu Programu 2 Polskiego Radia „Nowa tradycja”.

Moje zainteresowanie współczesnymi przemianami folkloru wyraziłam podczas Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Kultura ludowa źródłem działań artystycznych, naukowych i badawczych (marzec 2014) w wygłoszonym przeze mnie referacie o tytule „Od folkloru do folku, czyli tradycje i przeobrażenia na przykładzie muzyki ludowej Beskidu Żywieckiego”. Referat został opublikowany przez Uniwersytet Śląski.

W celu pogłębiania swojej wiedzy i umiejętności regularnie uczestniczę w kursach i szkoleniach z zakresu kultury ludowej. W maju uczestniczyłam w kursie tańców wsi polskiej, prowadzonym przez Prusinowski Trio. Sama również prowadzę wiele warsztatów i szkoleń np. 3-4.06.2014 przeprowadziłam warsztaty śpiewu ludowego Beskidu Żywieckiego dla nauczycieli dzieci od 3-7 w ramach projektu „Mały Kolberg” realizowanego wspólnie z Instytutem Muzyki i Tańca, jako działanie strategiczne związane z Rokiem Kolberga.

Ponadto od 2013 roku pracuję w Fundacji Braci Golec jako instruktor śpiewu białego. Natomiast od 2016 w ramach działalności Fundacji prowadzę projekt dofinansowany z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Przestrzeń dla pieśni”. Podstawowymi  celami projektu jest przywrócenie rangi pieśni jako kultury tradycyjnej, nauka śpiewu od mistrzyń śpiewu Józefy i Zofii Sordyl, (od których się uczę już od 5 lat) oraz zwiększenie użytkowego repertuaru śpiewu białego w manierze Beskidu Żywieckiego.

Obecnie pracuję nad nagraniem płyty z pieśniami całorocznymi powszechnymi i religijnymi.

Anna Wróbel:

Charakterystykę mojej aktywności naukowo-badawczej rozpocznę od okresu akademickiego. Podczas edukacji w Uniwersytecie Śląskim na kierunku pedagogika, specjalność animacja społeczno-kulturalna (lata 2005-2010) wraz z Elżbietą Konior byłam inicjatorką i organizatorką wielu przedsięwzięć popularno-naukowych, większość z nich odbyła się w ramach naszej współpracy
z uczelnianymi kołami naukowymi. Najczęstszym tematem jaki podejmowałyśmy była polska kultura ludowa. Za przykład mogą posłużyć  Dni Góralskie. Trzy regiony. Górale śląscy, żywieccy i podhalańscy (2007) oraz Dni Ślaskie (2008) – dwudniowe wydarzenia naukowo-kulturalne, których zasadniczą część stanowiły konferencje naukowe.

W latach 2006-2008 odbyłam kurs kwalifikacyjny o specjalności taniec ludowy, organizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej, co pozwoliło mi podjąć  działalność edukacyjno-warsztatową w tym zakresie. Kontynuując współpracę ze wspomnianą już Elżbietą Konior prowadziłyśmy warsztaty tańców górali żywieckich oraz zajęcia edukacyjne z zakrecu kultury Żywiecczyzny. Chęć popularyzowania polskiej kultury ludowej, a w szczególności jej warstwy muzyczno-tanecznej, była dla nas impulsem do zainicjowania w cieszyńskim środowisku akademickim idei  międzyregionalnych muzyczno-tanecznych spotkań folklorystycznych (od 2007), które uzyskały charakter cykliczny i trwają do dnia dzisiejszego.

Ze względu na coraz bliższy związek z polską kulturą ludową, który dodatkowo zyskał na intensywności wraz z moim akcesem do Zespołu Regionalnego „Magurzanie” z Łodygowic (2009), postanowiłam podjąć studia na kierunku etnologia (2009-2012).  W trakcie „drugiego etapu” mojej edukacji, kolejny raz w towarzystwie Elżbiety Konior, rozpoczęłyśmy autorski projekt badawczy „Muzeum Etnograficzne w Łodygowicach” (2010), w ramach którego zbierałyśmy relikty kultury tradycyjnej z terenu Gminy Łodygowice, dokonywałyśmy ich wstępnej konserwacji i katalogowania. Rozpoczęłyśmy badania terenowe, których celem było ukazanie faktów związanych z życiem codziennym mieszkańców tego terenu, obejmowały one kwestie z zakresu kultury materialnej, duchowej i społecznej. Niestety problemy
z pozyskaniem środków finansowych zmusiły nas do zwieszenia prac nad projektem. Zebrane eksponaty ostatecznie zasiliły zbiory Izby Regionalnej Zespołu Szkół nr 1 w Łodygowicach.

Kolejną inicjatywą z obszaru muzycznej kultury ludowej, w której miałam możliwość wziąć czynny udział było założenie Międzywydziałowego Zespołu Folkowego Uniwersytetu Śląskiego „FolkUŚ” (od 2009). Jako przewodnicząca Zespołu (2010-2012) współtworzyłam repertuar muzyczny oraz koordynowałam wszelkie inicjatywy.

Zafascynowanie polską kulturą ludową, pasja związaną z tańcem oraz kilkuletnie doświadczenie członka zespołu regionalnego znalazło odzwierciedlenie w temacie mojej pracy magisterskiej: Rola uczestnictwa w zespole regionalnym w opinii jego członków na przykładzie Zespołu Regionalnego „Magurzanie” z Łodygowic (2013).

Koncentracja wokół tematów związanych z kulturą tradycyjną polskiej wsi, a w szczególności terenów Żywiecczyzny towarzyszyła mi również podczas formułowania projektu pracy doktorskiej, pisanego pod kierunkiem prof. zw. dr hab. Katarzyny Olbrycht. Roboczy temat brzmi: Między karnawalizacją współczesnej wsi a ożywianiem tradycji ludowej. Animacyjna rola podmiotów lokalnych (2013). Badaniami ma zostać objęta wieś Zarzecze w gminie Łodygowice.
(Ze względów osobistych musiałam wstrzymać naukę na studiach doktoranckich).

Od 1 lutego 2014 roku rozpoczęłam pracę na stanowisku asystenta w Zakładzie Edukacji Kulturalnej Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego.

Obecnie prowadzę intensywne działania na rzecz popularyzowania wzornictwa regionu Beskidu Żywieckiego w ramach projektu „Z miłości do ludowości”, część moich prac można zobaczyć na stronie www.facebook.com/zmiloscidoludowosci/ .

Elżbieta Konior:

Moja działalność na płaszczyźnie kulturalno-badawczej w dużej mierze odbywała się we współpracy z Anną Wróbel. Od wielu lat ściśle i regularnie ze sobą współdziałamy, co zostało powyżej przedstawione przez Annę w jej charakterystyce, stąd też ja pominę te informacje w moim opisie.

Moja więź oraz działalność związana z kulturą ludową i folklorem gminy Łodygowice trwa niemalże od zawsze. Moja mama Krystyna Mikociak jest znaną folklorystką i założycielką Zespołów Regionalnych: „Magurzanie” z Łodygowic (1984) oraz „Mali Magurzanie” z Łodygowic (2004). Mama to jedyna znana mi osoba, która badała teren naszej gminy, jednak jej prywatne zbiory nigdy nie zostały opublikowane. W Zespole „Magurzanie” tańczę od czasów szkolnych, uczestniczę w tworzeniu inscenizacji obrzędowych związanych ze zwyczajami właściwymi dla gminy Łodygowice oraz całej Żywiecczyzny.

Mama zapaliła we mnie miłość do regionu i chęć dalszej działalności na rzecz ocalenia od zapomnienia rodzimej kultury ludowej. Stąd mój wybór studiów i tematów prac dyplomowych: Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji, kierunek pedagogika, specjalność animacja społeczno-kulturalna (2005 – 2012) – praca dyplomowa napisana pod kierunkiem prof. zw. dr hab. Katarzyny Olbrycht, temat.: „Obrzędowość ludowa górali żywieckich w odbiorze wykonawców programów artystycznych Zespołu Krystyny Mikociak”; Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji, kierunek etnologia (2009 – 2013) – praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Kingi Czerwińskiej, temat: „Obraz świata dawnej wsi Cisiec w narracji Anny Wilczek”. W pierwszej pracy udało mi się opisać cały dorobek artystyczny Krystyny Mikociak dotyczący obrzędowości ludowej Żywiecczyzny, w drugiej natomiast przedstawiłam życie w jednej z żywieckich wiosek, w okresie międzywojennym, opierając się o narracje mojej babci.

W trakcie studiów ukończyłam Kurs kwalifikacyjny o specjalności taniec ludowy, organizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej (2006-2008), co umożliwiło mi podjęcie pracy w zespołach regionalnych oraz zespołach pieśni i tańca. W 2009 r. założyłam Międzywydziałowy Zespół Folkowy Uniwersytetu Ślaskiego „FolkUŚ”, który działa do dnia dzisiejszego. Od 2011r. jestem kierownikiem i choreografem Zespołu Regionalnego „Magurzanie” z Łodygowic. W minionym sezonie udało mi się wywalczyć wraz z podopiecznymi wiele cennych nagród i wyróżnień: Nagrodę im. Oskara Kolberga, najwyższego ogólnopolskiego odznaczenia „Za zasługi dla kultury ludowej”, Grand Prix na 32. Ogólnopolskim Konkursie Tradycyjnego Tańca Ludowego Rzeszowie, najwyższą nagrodę – Złote Serce na 48. Festiwalu Folkloru Górali Polskich odbywającego w ramach 54. Tygodnia Kultury Beskidzkiej oraz Złotą Ciupagę w kategorii tradycyjnej podczas 49. Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem.

Przez rok (2013-2014) byłam instruktorem tańca w Zespole Regionalnym „Romanka” z Sopotni Małej, w latach 2014-2016 prowadziłam Zespół Pieśni i Tańca „Małe Kęty”. Poza tym prowadzę warsztaty taneczne oraz wiedzy o regionie dla dzieci, młodzieży i dorosłych w zespołach folklorystycznych, szkołach i przedszkolach. W ramach pracy w zespołach ludowych tworzę inscenizacje obrzędowe, programy wokalno-taneczne oparte o folklor i zwyczaje Żywiecczyzny, ze szczególnym uwzględnieniem lokalnego folkloru Gminy Łodygowice. Jako pracownik Gminnego Ośrodka Kultury w Łodygowicach kontynuuję rozpoczętą w trakcie studiów działalność animacyjną w głównej mierze o charakterze folklorystycznym. Od 2016 roku pracuję w Szkole Podstawowej nr 1 w Łodygowicach jako wychowawca świetlicy, w ramach zajęć prowadzę lekcje w szkolnej izbie regionalnej dotyczące tradycji, folkloru i historii Żywiecczyzny oraz rozwijam umiejętności taneczne u moich podopiecznych.

źródło: dokumentacja programu