Zapraszamy do zapoznania się z projektem trombity i rogu pasterskiego wykonanym podczas indywidualnych warsztatów budowy tradycyjnych instrumentów pasterskich Beskidu Śląskiego prowadzonych przez Zbigniewa Wałacha. Autorem dokumentacji jest Rafał Bałaś.
Projekt budowy trombity i rogu pasterskiego powstał w ramach III edycji programu Instytutu Muzyki i Tańca „Szkoła mistrzów budowy instrumentów ludowych”.
Projekt znajduje się na stronie IMiT w zakładce „materiały” (filtr wyników – projekt instrumentu), gdzie również można zapoznać się z projektami instrumentów wykonanych w poprzednich edycjach programu („Szkoła mistrzów budowy instrumentów ludowych” – publikacja materiałów I i II edycji programu”).
Warsztaty budowy tradycyjnych instrumentów pasterskich Beskidu Śląskiego, z udziałem Zbigniewa Wałacha – mistrza i Rafała Bałasia – ucznia, odbyły się w dniach od 1 lutego do 30 czerwca 2014 roku w warsztacie mistrza w Istebnej w łącznej liczbie ok. 100 godzin warsztatowych.
Zajęcia warsztatowe były okazją nie tylko do zapoznania się z budową instrumentów, ale także z historią muzyki beskidzkiej i tradycyjnym repertuarem, a informacje o działaniach związanych z realizacją projektu ukazywały się na łamach lokalnej prasy, na portalach społecznościowych oraz na stronie www.walasi.pl.
W trakcie warsztatów zbudowano dwa tradycyjne instrumenty pasterskie charakterystyczne dla Beskidu Śląskiego, róg i trombitę. Trombita została wykonana według ponad stuletniego wzoru, który zachował się w Muzeum Jana Wałacha w Istebnej. Współcześnie wykonujący instrumenty pasterskie zrezygnowali z tradycyjnego owijania trombit łykiem czereśniowym, stosując proste szlifowanie i politurowanie. W przypadku instrumentu zbudowanego podczas warsztatów powrócono do tradycji owijania kora czereśniową, co jest pierwszym takim „zabiegiem” od czasów działalności budowniczego tych instrumentów Jana Kawuloka, po niemal 40 latach. Całość została wykonana z drewna świerkowego – długość całej trombity, wzorowana na ponad stuletnim egzemplarzu to 3 m 60 cm.
Instrumenty zostały zaprezentowane podczas XIII Międzynarodowych Spotkań Gajdoszy i Dudziarzy w Istebnej w dniu 13 lipca br.
Zbigniew Wałach
Wyrósł w kręgu góralskiej tradycji, w rodzinie o pokoleniowych tradycjach muzycznych i artystycznych. Jako wnuk artysty-malarza Jana Wałacha, od najmłodszych lat miał kontakt ze sztuką. Od wielu lat jest mocno związany z życiem muzycznym Beskidu Śląskiego. Za działalność artystyczną został laureatem jednej z najbardziej prestiżowych nagród w dziedzinie folkloru, nagrody im. Oskara Kolberga, którą otrzymał w 2003 roku, nagrodę Ministra Kultury, Lauru Srebrnej Cieszynianki 2004 oraz nagrodę Powiatu Cieszyńskiego w dziedzinie kultury. Jest założycielem i prymistą kapeli góralskiej „Wałasi”, która istnieje od 30 lat. Działania z zakresu rozwoju i popularyzacji muzyki, a także przekaz następnym pokoleniom kultury muzycznej, gry na instrumentach i ich budowa wpisują się jako niezwykle ważne elementy kontynuacji dziedzictwa kulturowego. Działalność instruktorska dała możliwość wykształcenia kolejnych pokoleń sprawnie grających muzyków. Swoim wychowankom przekazał pasję muzykowania i tradycyjny repertuar. Przekazuje swoją wiedzę, nie tylko jako instruktor muzyczny, ale również prowadząc wykłady i prelekcje dla wszystkich zainteresowanych kulturą góralską. Jest stypendystą Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zbigniew Wałach jest również inicjatorem cyklicznych imprez, które na stałe wpisały się w beskidzki kalendarz kulturalny, tj. „Spotkania Gajdoszy i Dudziarzy”, które rokrocznie gromadzą wielu miłośników muzyki tradycyjnej oraz „Zaduszki Istebniańskie”, poświęcone pamięci nieżyjącym twórcom Beskidu Śląskiego”.
Rafał Bałaś urodził się 7 października 1990 roku w Żywcu. Od dziecka jest żywo zainteresowany folklorem górali żywieckich i szerzej łuku Karpat. Swoje zainteresowania przez wiele lat realizował tańcząc i grając na instrumentach ludowych w Zespole Pieśni i Tańca „Żywczanie”, z którym w 2007 roku zdobył Grand Prix XVIII Międzynarodowych Spotkań Folklorystycznych w Żywcu i Złotą Ciupagę na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem. W wieku 7 lat u Jana Brodki rozpoczął naukę gry na okarynie, piszczałce sześciootworowej i piszczałce wielkopostnej. W roku 2002 rozpoczął naukę w szkole muzycznej w Żywcu w klasie akordeonu jednak głównie swoją uwagę poświęcał nauce gry na instrumentach pasterskich w klasie instrumentów ludowych pod okiem Czesława Węglarza. W kolejnych latach grając na dudach żywieckich, piszczałkach, okarynach i rogach odnosił wiele sukcesów w konkursach gry na instrumentach ludowych. Jako multiinstrumentalista jest laureatem m. in. Przeglądu Instrumentalistów ludowych organizowanego w ramach festiwalu górali polskich w Żywcu. Swoją dalszą drogę związał głównie z kontrabasem, nie zaprzestając gry na licznych instrumentach ludowych. Jest kontrabasistą w dwóch zespołach: etno-jazzowym „Besquidians” oraz kapeli „Wałasi”. Od kilku lat Rafał Bałaś realizuje kolejną pasję – budowę instrumentów. Zaczynał pod okiem Zbigniewa Wałacha, z którym realizował projekt nauki budowy gajd śląskich finansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu upowszechnianie kultury. W swoim zakresie Rafał nauczył się rzemiosła budowy dud żywieckich. Zbudowane przez niego pierwsze dudy wygrały II konkurs na budowę instrumentów ludowych im. Jana Kawuloka i Feliksa Jankowskiego organizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku Białej. Obecnie Rafał Bałaś czynnie zajmuje się budową dud żywieckich. Od 2013 roku uczy gry na kontrabasie i instrumentach ludowych w Milówce, Koszarawie oraz Łodygowicach w ramach działalności Fundacji Braci Golec. W 2013 roku został zaproszony przez Fundacje Klamra z Żywca do udziału w projekcie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Dziedzictwo kulturowe – Kultura ludowa”. W projekcie tym jest współautorem albumu „Gajdosze”, w którym udokumentowane zostaną biografie i twórczość gajdoszy z Beskidu śląskiego, Beskidu żywieckiego oraz Zaolzia.
(Biogramy i zdjęcia pochodzą z dokumentacji warsztatów)
fot. Ewa Cudzich, Rafał Bałaś